Pomiędzy polityką a kulturą. Działalność Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu w latach 1945-1957

Izabela Kmak-Błaszczuk
Uniwersytet Opolski

 

Abstrakt

Artykuł prezentuje Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, jego funkcjonowanie i działalność w latach 1945-1957 w kontekście polityki kulturalnej władz komunistycznych wobec muzeów. W powojennej rzeczywistości muzeum miało być nośnikiem socjalistycznej propagandy oraz oddziaływać na kształtowanie świadomości szerokich mas społecznych poprzez odpowiedni dobór upowszechnianych treści. Muzeom tego okresu przypisano funkcję realizatora zadań państwowych w umacnianiu „nowej rzeczywistości”. Narzucane odgórnie przez Ministerstwo Kultury i Sztuki zadania wpływały na działalność i rozwój placówek muzealnych. Realizacja założeń wypracowanej przez władze komunistyczne koncepcji polityki muzealnej zostanie przedstawiona na przykładzie działalności Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.

The article presents the Museum of Silesian Piasts in Brzeg, its functioning and activity from 1945 to 1957 in the context of cultural policy of communist authorities towards museums. In post-war reality the museum was supposed to be a means of socialist propaganda and have an influence on shaping consciousness of broad social masses through a proper choice of promoted content. The function of an executor of state assignments in strengthening „new reality” was ascribed to museums of such period. Assignments, which were imposed top-down by Ministry of Culture and Art, influenced activity and development of museum institutions. Execution of assumptions of the museum policy concept, which was developed by communist authorities, will be presented on the example of the activity of the Museum of Silesian Piasts in Brzeg.

Słowa kluczowe:

muzeum, polityka kulturalna, upowszechnianie kultury, propaganda, Ziemie Odzyskane

museum, cultural policy, promotion of culture, propaganda, the Regained Territories

Pełny tekst

• PDF

Bibliografia

Źródła

Archiwum Akt Nowych
Urząd Rady Ministrów nr 9/22.
Archiwum Państwowe w Opolu
Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu nr: 2, 6, 7, 8, 9, 10, 16, 17, 25, 27, 28, 29, 35, 36, 37, 44, 50, 78.
Muzeum Okręgowe Śląska Opolskiego nr: 12, 165.
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu nr 2306.
Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Brzegu nr: 95, 588, 620.

Akty prawne

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 15 września 1944 r. o zakresie działania i organizacji Resortu Kultury i Sztuki (Dz. U. 1944, nr 5, poz. 25).
Rozporządzenie kierownika resortu kultury i sztuki wydane w porozumieniu z kierownikiem resortu administracji publicznej z dnia 5 października 1944 r. o utworzeniu organów kultury i sztuki przy urzędach wojewódzkich i starostwach powiatowych (Dz. U. 1944, nr 19, poz. 99).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami (Dz. U. 1928, nr 29, poz. 265).
Uchwała nr 575/1952 Prezydium Rządu z dnia 9 lipca 1952 r. w sprawie wprowadzenia służby społeczno-oświatowej w muzeach oraz opłat wstępu do muzeów podległych Ministrowi Kultury i Sztuki, [w:] Przepisy prawne dotyczące ochrony dóbr kultury oraz muzeów, red. S. Łazarowicz, W. Sieroszewski, Warszawa 1967, BMIOZ, seria B, tom XX.
Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach (Dz. U. 1962, nr 10, poz. 48).
Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego państwa (Dz. U. 1950, nr 29, poz. 255).
Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o opiece nad muzeami publicznemi (Dz. U. 1933, nr 32, poz. 279).
Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 czerwca 1950 r. w sprawie ustalenia nazw muzeów państwowych i muzeów przejętych na własność państwa (M.P., 1950, nr A-71, poz. 820).

Opracowania

Antoniewicz W., Typy i sieć muzeów w Polsce, „Pamiętnik Muzealny” 1947, z. 8.
Biuletyn Zarządu Związku Muzeów w Polsce wydany z okazji XVII Zjazdu Delegatów Związku, Kraków 1946.
Bocheński Z., Kopera F, Protokół XVII Zjazdu Delegatów Związku Muzeów w Polsce odbytego w Nieborowie 19-21 września 1946 r., „Pamiętnik Muzealny” 1947, z. 8.
Brzeg. Dzieje, gospodarka, społeczeństwo, red. W. Dziewulski, Instytut Śląski w Opolu, 1975.
Dobrowolski T., Zagadnienia muzealnictwa, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1946, nr 3-4.
Gębczak J., Muzeum Śląskie w latach 1945-1956, „Roczniki Sztuki Śląskiej”, Wrocław 1959.
Jastrzębski W., Leon Janta Połczyński (1867-1961) minister i senator z Borów Tucholskich, Toruń 2001.
Kmak-Błaszczuk I., Leon Janta Połczyński były minister rolnictwa i senator jako twórca Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, „Zeszyty Chojnickie” 2018, nr 34.
Krzemińska M., Muzeum sztuki w kulturze polskiej, Warszawa 1987.
Leon Janta Połczyński (1867-1961) – działacz niepodległościowy, minister i senator II RP w 150. rocznicę urodzin, red. Z. Biegański, Bydgoszcz 2018.
Lorentz S., Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce, Warszawa 1973.
Majchrzak J., Problemy upowszechniania kultury w dokumentacji wojewódzkiej instancji PZPR w Zielonej Górze w latach 1950-1956, „Rocznik Lubuski” 1986, t. 14.
Malinowski K., Rola i zadania muzealnictwa polskiego, „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki oraz Metodologii Badań nad Sztuką” 1951, t. 5.
Mansfeld B., Muzea na drodze do samoorganizacji. Związek Muzeów w Polsce 1914-1951, Warszawa 2000.
Merta-Staszczyk A., Niechciane dziedzictwo. Nieruchomości zabytkowe na Dolnym Śląsku w latach 1945-1989, Warszawa 2018.
Midura F., Rozwój muzealnictwa w okresie czterdziestolecia PRL, „Muzealnictwo” 1986, nr 30.
„O upowszechnianiu kultury”. Przemówienie Prezydenta Rzeczypospolitej Bolesława Bieruta na otwarciu radiostacji we Wrocławiu, 16 listopad 1947 r., Radiowy Instytut Wydawniczy, 1948.
Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944-1949). Z archiwum Rządu RP na uchodźctwie, oprac. J. Mysiakowska-Muszyńska, W. J. Muszyński, Warszawa 2015.
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 2, Kraków 2001.
Przała J., Z historii Muzeum w Brzegu, „Kwartalnik Opolski” 1962, nr 3-4.
Przepisy prawne dotyczące ochrony dóbr kultury oraz muzeów, red. S. Łazarowicz, W. Sieroszewski, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, tom XX, Warszawa 1967.
Skrzypiec J., Polityka kulturalna Polski Ludowej, Warszawa 1985.
Wallis A., Atlas kultury Polski 1946-1980, Warszawa 1994.