Odyseja Brzeskich Kresowian. Próba rejestracji i opisania zjawiska

Stanisław Sławomir Nicieja
Uniwersytet Opolski

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4952-9290

 

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie sylwetek współczesnych mieszkańców Ziemi Brzeskiej, którzy mają korzenie kresowe. Artykuł powstał w oparciu o ponad 35-letnie zbieranie dokumentów i relacji od dużej liczby polskich ekspatriantów z ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, które Polska utraciła w wyniku decyzji międzynarodowych konferencji w Jałcie i Poczdamie w 1945 r. Autor pokazuje proces wielkiego przesiedlenia ludności polskiej oraz niemieckiej na tle wielkiej wędrówki ludów, jaka miała miejsce w Europie po II wojnie światowej i objęła około 20 milionów osób. Artykuł jest oparty na szerokiej literaturze przedmiotu, licznych artykułach biograficznych z powojennej prasy śląskiej oraz relacjach przesiedleńców bądź ich potomków. Autor przedstawia najbardziej prominentne postacie, które mają na Ziemi Brzeskiej korzenie kresowe, ale ukazuje również osoby, które nie osiągnęły specjalnych pozycji społecznych, natomiast ich życiorysy i drogi, jakie prowadziły ich na Ziemię Brzeską, miały niezwykłą dramaturgię i można je nazwać swoistą odyseją ludzi, którzy wygnani ze swej dawnej małej ojczyzny, idąc często w nieznane, szukali na Śląsku swej nowej ojczyzny, w której osiedli i napisali swoją nową historię.

The aim of the article is to present the profiles of contemporary inhabitants of Brzeg and the surrounding area who have roots in the eastern borderlands of the pre-war Poland. The article is based on work spanning over 35 years of collecting documents and accounts from a large group of Polish expatriates from the former eastern territories, which Poland lost as a result of the decisions of the international conferences in Yalta and Potsdam in 1945. The author shows the process of the great displacement of the Polish and German population set against the background of the great migration of peoples that took place in Europe after World War II and affected about 20 million people. The article is based on extensive literature on the subject, numerous biographical articles from the post-war Silesian press and reports of the displaced persons or their descendants. The author portrays the most prominent characters from the Brzeg area as well as those who did not achieve any significant social status. However, their biographies and life paths that led them to Brzeg are marked by an unusual drama and can be called a true odyssey. Banished from their original small homeland, often heading into the unknown, they managed to find their new homeland in Silesia where they settled and wrote their new story.

Słowa kluczowe:

brzeżanie, Kresowianie, ich miejsce w powojennej historii Ziemi Brzeskiej

citizens of Brzeg and the surrounding area, people from the eastern borderlands of the pre-war Poland, their place in the post-war history of Brzeg

Pełny tekst

• PDF

Bibliografia

Opracowania

Agopsowicz M., Kresowe Pokucie. Rzeczpospolita ormiańska, Łomianki 2014.
Bajer M., Blizny po ukąszeniu, Warszawa 2005.
Banasiak S., Działalność osadnicza Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na Ziemiach Odzyskanych 1945-1947, Poznań 1963.
Banasiak S., Przesiedlenie Niemców z Polski, Łódź 1958.
Beauvois D., Wilno – polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego, 1803-1832, Wrocław 2010.
Bednarczuk T., Bednarczuk Ł., Nasze Olesno, Brzeg 2006.
Bednarczuk T., Był taki czas, Brzeg 2000.
Bednarczuk T., Gmina Lubsza ich ojczyzną, Brzeg 2009.
Bednarczuk T., Jakub Kania, Opole 1968.
Bednarczuk T., Ks. prałat Kazimierz Makarski, Brzeg 2008.
Bednarczuk T., Kuba Wojtasek, Brzeg 2006.
Bednarczuk T., Mistrzowie słowa, strażnicy pamięci, „Indeks – Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2011, nr 1-1.
Bednarczuk T., Na Tarnopolszczyźnie zostawiłem swoje serce i duszę, [w:] Kresowianie na
Śląsku Opolskim, red. M. Kalczyńska, Opole 2011.
Bednarczuk T., Polski król z matecznika, Opole 2005.
Bednarczuk T., Sercem w Tarnopolu, „Trybuna Opolska” 1992, nr 4.
Bednarczuk T., Szumi pamięci wiatr, Brzeg 2000.
Bednarczuk T., Tarnopolskie rachunki krzywd, Brzeg 2009.
Bednarczuk T., Pawlita P., Brzeżanie, Brzeg 2008.
Bergman A., Jak świat światem, Londyn 1964.
Blicharski Cz., W służbie mojej Małej Ojczyźnie Tarnopolem zwanej, Kraków 2013.
Boberski A., Strażnik pamięci i wartości (relacja ze spotkania autorskiego T. Bednarczuka w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Emanuela Smolki w Opolu), „Panorama Powiatu Brzeskiego”, 31 III 2010.
Chmielewska G., Gniazdo zastępcze, Łomianki 2018.
Chrzanowski T., Kresy, czyli obszar tęsknot, Kraków 2001.
Cofałka J., Ślązacy i Kresowiacy, Warszawa 2011.
Cybulski H., Czerwone noce, Warszawa 1966.
Czarnowski R. J., Wojdecki E., Lwów. Dzieje miasta, Warszawa 2015.
Czerniakiewicz J., Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1944-1948, Warszawa 1987.
Czubiński A., Czynniki kształtujące granice państwa polskiego w latach 1918-1945, [w:] Jałta z perspektywy półwiecza. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach
25-26 października 1994 roku przez Uniwersytet Opolski w Zamku Piastów Śląskich w Brzegu, red. St. S. Nicieja, Opole 1994.
Dragan T., Uroczystość w Pępicach – dokument historii, „Nowa Trybuna Opolska”, 12 XI 1998.
Drozdowski M. M., Rząd RP w Londynie wobec układów jałtańskich, [w:] Jałta z perspektywy
półwiecza. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 25-26 października
1994 roku przez Uniwersytet Opolski w Zamku Piastów Śląskich w Brzegu, red. St. S. Nicieja, Opole 1994.
Duda J., Szelka A., Dzionek F., Słownik biograficzny nauczycieli Śląska Opolskiego, cz. 2, Opole 1996; cz. 5, Opole 2000.
Duraczyński E., Polska 1939-1945. Dzieje polityczne, Warszawa 1999.
Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w dniach 26-27 maja 2008, red.
A. Stawarz, Warszawa 2009.
Eberhardt P., Polska granica wschodnia 1939-1945, Warszawa 1994.
Filar W., Przebraże – bastion polskiej samoobrony na Wołyniu, Warszawa 2007.
Florkowski W., Kronika miasta i powiatu Brzeg. Przegląd wydarzeń z lat 1945-1975, [w:] Szkice brzeskie, t. II, Opole 1985.
Gawlik S., Oświata w Brzegu w latach 1945-1970, [w:] Brzeg. Dzieje, gospodarka, kultura, red. W. Dziewulski, Opole 1975.
Guzik P., Wieloletni szef opolskiego Obozu Narodowo-Radykalnego stanął na czele delegatury
Instytutu Pamięci Narodowej w Opolu, „Nowa Trybuna Opolska”, 7 XI 2019.
Hanuschek G., Die letzten Tagen von Brieg, „Briegische Briefe” 1947, nr 1-3.
Hryciuk G., Przesiedlenia Polaków z Kresów Wschodnich II RP 1944-1946, [w:] Ziemie
Zachodnie – historia i perspektywy, red. W. Kucharski i G. Strauchold, Wrocław 2011.
Irrgang W., Neuere Geschichte der Stadt Brieg 1740-1980, Goslar 1980.
Kałuski M., Sprawy kresowe bez cenzury, t. I-IV, Toruń-Melbourne 2018.
Kersten K., Jałta − mit i rzeczywistość, [w:] Jałta z perspektywy półwiecza. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 25-26 października 1994 roku przez Uniwersytet
Opolski w Zamku Piastów Śląskich w Brzegu, red. St. S. Nicieja, Opole 1994.
Kersten K., Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej, Wrocław 1974.
Kolbuszewski J., Kresy, Wrocław 2005.
Koper S., Stańczyk T., Ostatnie lata polskiego Lwowa, Warszawa 2019.
Koprowski M. A., Wołyń. Epopeja polskich losów 1939-2013, Akt II, Warszawa 2013.
Kosman M., O Kresach w historii i legendzie. Studia i szkice z dziejów polskiej granicy wschodniej, cz. I, Poznań 2011, cz. II, Poznań 2014, cz. III, Poznań 2019.
Kostrzewa A., Wielokulturowe dziedzictwo Lewina Brzeskiego, [w:] Historyczne dziedzictwo Ziemi Brzeskiej. Historia lokalna na przykładzie wybranych powiatów, miast i gmin, red. A. Peszko, Gliwice-Opole 2005.
Krasnodębski J., Z Wilna nad Wilią do „Wilna” nad Wisłą. Ekspatriacja i osiedlenie się mieszkańców Wileńszczyzny w Toruniu (1944-1948), Toruń 2019.
Kresowianie na Śląsku Opolskim, red. M. Kalczyńska przy współpracy K. Rostockiej, E. Treli-Mazur, Opole 2011.
Krzewicki W., Dramatyczne oblicze wyzwolenia, „Gazeta Brzeska” 1992, nr 3.
Krzewicki W., Porwanie i aresztowanie księdza Kazimierza Makarskiego, „Kurier Brzeski”, 10-16 VI 2004.
Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów (6 tomów), Wrocław 1997-2002.
Kukiz T., Madonny Wołyńskie, Wrocław 1998.
Kukiz T., Ziemia Radziechowska i ludzie stamtąd, Wrocław 2008.
Lisewska S., Ocaleni z (nie)pamięci. Wokół tożsamości bohaterów „Nienawiści” Stanisława
Srokowskiego, [w:] Człowiek a tożsamość, Roczniki Naukowe Instytutu Historycznego
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Głogowie, t. II, Głogów 2010.
Maciorowski M., Sami swoi i obcy. Z Kresów na Kresy, Warszawa 2011.
Mędrzecki W., Kresowy kalejdoskop, Kraków 2018.
Modzelewski – Werblan. Polska Ludowa, rozmowę przeprowadził R. Walenciak, Warszawa 2017.
Mogilnicka Z., Józef Kaczkowski – pedagog dużego formatu, „Gazeta Brzeska”, 23 II 2000.
Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do Akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947, Kraków 2011.
Nicieja St. S., Brzeg – wzloty i upadki, „Gazeta Brzeska”, 30 VI 1998, nr 22.
Nicieja St. S., Cmentarz Sapieżyński w Stanisławowie, „Nowa Trybuna Opolska”, 31 X-1 XI 2019.
Nicieja St. S., Glück und Tragik eines Pastors, „Schlesiches Wochenblatt” 1996, nr 19/215.
Nicieja St. S., Katorżnicze obozy w Pępicach, „Gazeta Brzeska”, 2 VI 1995.
Nicieja St. S., Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych, tomy I-XIV, Opole 2012-2020.
Nicieja St. S., Kresowianie w brzeskim Liceum im. Bolesława Chrobrego, „Nowa Trybuna Opolska”, 10-11 XI 2016.
Nicieja St. S., Lagier w Pępicach, „Gazeta Brzeska”, 5 V 1995.
Nicieja St. S., Lwowskie Orlęta. Czyn i legenda, Warszawa 2009.
Nicieja St. S., Lwów. Ogród snu i pamięci, Opole 2011.
Nicieja St. S., Odyseja Waleriana Majgiera, cz. 1, „Gazeta Brzeska”, 22 II 1995, nr 4; cz. 2, „Gazeta Brzeska”, 9 III 1995, nr 5.
Nicieja St. S., Opowieść Apolonii Reszczyńskiej. Z cyklu: Listy z Pępic (22), „Gazeta Brzeska”, 3 X 1996.
Nicieja St. S., Opowieść Stefanii Felsztyńskiej, „Gazeta Brzeska”, 6 IX 1995, nr 18.
Nicieja St. S., Pojałtański żywot miast przesiedlonych na przykładzie Lwowa, [w:] Jałta z perspektywy półwiecza. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 25-26 października 1994 roku przez Uniwersytet Opolski w Zamku Piastów Śląskich w Brzegu, red. St. S. Nicieja, Opole 1994.
Nicieja St. S., Polacy, Francuzi i Rosjanie w obozach w Pępicach, [w:] Jeńcy wojenni II wojny światowej. Stan archiwów i najnowszych badań, red. E. Nowak, Opole 1996.
Nicieja St. S., Prof. Michał Lis – z Kresów na Śląsk, „Nowa Trybuna Opolska”, 23 VI 2017.
Nicieja St. S., Rodzina Partyków, „Nowa Trybuna Opolska”, 22 VI 2018.
Nicieja St. S., Rodzina Zachariasiewiczów, „Nowa Trybuna Opolska”, 26 VI 2018.
Nicieja St. S., Sprawa Janusza Natorffa, „Gazeta Brzeska”, 26 VII 1995.
Nicieja St. S., Szczęście i dramat pastora Scholza, „Gazeta Brzeska”, 2 V 1996, nr 9.
Nicieja St. S., Taboryci z Milatyna, „Gazeta Brzeska”, cz. I, 23 III 1995, nr 6; cz. II, 6 IV 1995, nr 7.
Nicieja St. S., Tajemnica Wojciecha Wawryka, „Gazeta Brzeska” 1995, nr 19.
Nicieja St. S., Ucieczka komanda „paczkarzy”, „Gazeta Brzeska”, 14 VI 1995.
Nicieja St. S., Uciekinierzy z Pępic, „Nowa Trybuna Opolska”, 30-31 VIII 1997.
Osękowski Cz., Społeczeństwo Polski zachodniej i północnej w latach 1945-1956, Zielona Góra 1994.
Peszko A., Brieg – Brzeg, rok 1945, [w:] Historyczne dziedzictwo Ziemi Brzeskiej. Historia lokalna na przykładzie wybranych powiatów, miast i gmin, red. A. Peszko, Gliwice-Opole 2005.
Pietruszka M., Die letzten Tage von Brieg. Ein Tatsachenbericht aus der Februartagen 1945, Hanower 1950.
Problem granic obszaru odrodzonego państwa polskiego 1918-1990, red. A. Czubiński, Poznań 1992.
Rabij-Zawadzka S., Śniatyn. Rys historyczny. Aby nie uległo zapomnieniu, Wrocław 1984.
Scholz R., Alte Kunst in der Kirche zu Pampitz, Brieg 1934.
Scholz R., Ortsgeschichte von Pampitz kreis Brieg, Brieg 1929.
Srokowski S., Mój opolski skandal, „Indeks – Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2006, nr 5-6.
Stankiewicz B., Tadeusz Bednarczuk, pierwszy absolwent opolskiej WSP, „Indeks – Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2012, nr 7-8.
Szczupał J., Ósmy Najazd Poetów na Brzeg, „Nowa Trybuna Opolska”, 7 X 1997.
Szewczuk E., Moje Kresy, Brzeg 2016.
Szymczyna A., Maler K., Głubczyccy Kresowianie, Głubczyce 2013.Tomczyk D., Przełamanie linii Odry w 1945 roku przez Armię Radziecką na Śląsku Opolskim, Opole 1976.
Toporowski L., Państwowe Liceum Pedagogiczne w Brzegu w latach 1946-1970, Brzeg 1996.
Tracz B., Pamięć Kresów w powojennej Polsce. Przypadek górnośląski, [w:] Pamięć Kresów –
Kresy w pamięci, red. B. Tracz, Katowice-Gliwice-Warszawa 2019.
Tscheschner B., Wie Brieg evakuiert wurde, „Briegische Briefe” (Chemnitz) 1948, nr 9-10.
Urbanik W., Ojciec, jak go pamiętam, „Spotkajmy się we Wrocławiu” 2016, nr 33.
Wawszczak Z., Kresy. Krajobraz serdeczny. Wspomnienia wypędzonych, t. I-II, Rzeszów 2013.
Wierciński A., Z cyklu: Głowy opolskie, [w:] Silesia – de te fabula narratur. Teksty ofiarowane profesorowi Michałowi Lisowi, Opole 2009.
Wilno po polsku, red. H. Mażula, Wilno 2012.
Wojcieszek Z., Czar Krzemieńca, „Życie Krzemienieckie” 2013, nr 45.
Wojcieszek Z., Gimnazjum Spółdzielcze, „Życie Krzemienieckie” 2015, nr 49.
Wojcieszek Z., Jakie było moje dzieciństwo, „Życie Krzemienieckie” 2012, nr 43.

Relacje i dokumenty w zbiorach prywatnych autora

List udostępniony autorowi przez wnuka Katarzyny Łuckiej – dr. Romualda Nowaka.
Relacja Szczepana Durkacza z 14 grudnia 1994 r. w zbiorach autora.
Relacja Stefanii Felsztyńskiej z dnia 28 sierpnia 1995 r. w posiadaniu autora.
Relacja Stefanii Janczurowej z 15 lutego 1995 r. w zbiorach autora.
Relacja Andrzeja Lechowicza z dnia 4 maja 2020 r. w posiadaniu autora.
Relacja Waleriana Majgiera z 14 maja 2009 r. w posiadaniu autora.
Relacja Eugenii ze Skibińskich Majgierowej z dnia 10 maja 2014 r. w zbiorach autora.
Relacja Marii Andryasiewicz-Myśliwskiej z dnia 28 czerwca 2017 r. w zbiorach autora.
Relacja Elżbiety z Tymoczków Puziewiczowej (córki Rudolfa) z 12 marca 2014 r. w posiadaniu autora.
Relacja Szymona Winiarza z 12 marca 1995 r. w posiadaniu autora.
Relacja Bronisławy i Jana Wójcików z 4 maja 2020 r. w posiadaniu autora.