„Katechizm polskiego dziecka” Władysława Bełzy

Andrzej Krzysztof Kunert
Warszawa

Abstrakt

Opowieść o Katechizmie polskiego dziecka Władysława Bełzy ma kilku bohaterów. Pierwszym jest autor tego wiersza i całego tomiku wierszyków dla dzieci, cieszącego się niezwykłą popularnością wśród kolejnych pokoleń Polaków. Drugim jest Ludwik Wolski, syn chrzestny Władysława Bełzy, któremu ten zadedykował cały swój tomik i który był pierwszym polskim dzieckiem znającym na pamięć ten wiersz. Trzecim bohaterem tej opowieści jest Artur Grottger, a ściślej – dwa jego rysunki: Na chórze i U grobowca Kościuszki, powstałe w 1866 r., ofiarowane rodzicom Ludwika Wolskiego przez babkę Wandę Młodnicką jako dar chrzestny dla jej pierwszego wnuka, i ich dramatyczne losy aż do ich przekazania przez matkę już w niepodległej Polsce do Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu. Ludwik Wolski został aresztowany pod zarzutem udziału w rzekomym spisku przez Ukraińców i przewieziony do Złoczowa 24 XI 1918 r. Znalazł się on wśród 22 ofiar mordu złoczowskiego. Skazany przez ukraiński sąd doraźny na śmierć za napisanie w więzieniu ukraińskim satyrycznego wiersza Ukraina, został rozstrzelany 1 IV 1919 r. O mordzie złoczowskim pisano od 3 V 1919 r. w gazetach krakowskich, lwowskich i warszawskich. Mówiono o nim także w Sejmie Ustawodawczym RP 22 V 1919 r. Wszystkie ofiary zostały ekshumowane i poddane oględzinom sądowo-lekarskim w obecności przedstawicieli misji wojskowych: amerykańskiej i angielskiej. Ich szczątki pochowano 8 VI 1919 r. w jednej mogile zbiorowej na cmentarzu w Złoczowie, zostały następnie umieszczone w katakumbach Pomnika-Kaplicy, nazywanego Mauzoleum Męczenników Złoczowskich i Mauzoleum Orląt Złoczowskich. Katechizm polskiego dziecka Władysława Bełzy, wydany drukiem po raz pierwszy w roku 1900, odezwał się głośnym echem krótko przed wybuchem II wojny światowej. Stało się to za przyczyną opublikowanego w sierpniu 1939 r. Katechizmu Orląt polskich Adama Kowalskiego. Nawiązywał on do Katechizmu polskiego dziecka Władysława Bełzy, jak i do określenia „Lwowskie Orlęta”, jakie nadano młodzieży broniącej miasta w listopadzie 1918 r.

The story of the Catechism of the Polish Child by Władysław Bełza has several protagonists. The first one is the author of this poem and the entire volume of poems for children extremely popular among the successive generations of Poles. The second one is Ludwik Wolski, Władysław Bełza’s godson to whom he dedicated his entire volume and who was the first Polish child who knew this poem by heart. The third protagonist is Artur Grottger, or more precisely – two of his drawings Na chórze and U grobowca Kościuszki, created in 1866 and donated to Ludwik Wolski’s parents by his grandmother Wanda Młodnicka as a gift to her first grandson, and their dramatic fates up to their handing over by the mother, in independent Poland, to the Wielkopolska Museum in Poznań. Ludwik Wolski was arrested on the charge of participation in an alleged conspiracy by the Ukrainians and taken to Złoczów on November 24, 1918. He was among the 22 victims of the Złoczów murder. For writing a satirical poem Ukraina in a Ukrainian prison, he was sentenced to death by the Ukrainian summary court and shot on April 1, 1919. From May 3, 1919, the murder of Złoczów was reported in the newspapers in Cracow, Lviv and Warsaw. It was also mentioned in the Legislative Sejm of the Republic of Poland on May 22, 1919. All victims were exhumed and subjected to a forensic medical examination in the presence of representatives of the American and British military missions. Their remains were buried on June 8, 1919 in the mass grave at the cemetery in Złoczów, and then placed in the catacombs of the Monument-Chapel, called the Złoczów Martyrs ‘Mausoleum and the Złoczów Eagles’ Mausoleum. The Catechism of the Polish Child of Władysław Bełza, first published in print in 1900, became famous shortly before the outbreak of World War II. This resulted in the publication, in August 1939, of Adam Kowalski’s Catechism of Polish Eagles, which alluded to the Catechism of the Polish Child of Władysław Bełza and to the term Lviv Eaglets given to the youth defending the city in November 1918.

Słowa kluczowe:

Lwów, mord złoczowski 1919, Władysław Bełza, Katechizm polskiego dziecka, Artur Grottger, Wanda Młodnicka z domu Monné, Beata Obertyńska, Ignacy Paderewski, Maryla Wolska, Ludwik Wolski

Lwów, the Złoczów murder in 1919, Władysław Bełza, Catechism of the Polish Child, Artur Grottger, Wanda Młodnicka née Monné, Beata Obertyńska, Ignacy Paderewski, Maryla Wolska, Ludwik Wolski

Pełny tekst

• PDF

Bibliografia

Archiwum polityczne Ignacego Jana Paderewskiego, t. VI 1915-1941, red. M. M. Drozdowski, Warszawa 2007.
Arthur i Wanda. Dzieje miłości Arthura Grottgera i Wandy Monné. Listy – pamiętniki, oprac. M. Wolska i M. Pawlikowski, t. II, Medyka-Lwów 1928.
Bełza W., Katechizm polskiego dziecka, Lwów 1900, 1900, 1904, 1912, Kraków 1913, Kijów 1916, Charków 1916, Warszawa 1917, Piotrogród 1917, Lwów 1920, Warszawa 1920, 1924, Londyn 1943, Hamburg-Frankfurt-Bruksela-Paryż-Rzym 1945, Monachium 1946, Frankfurt 1946, Lublin 1981 (drugi obieg), Warszawa 1984 (drugi obieg).
Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, t. 13, red. Z. Szweykowski, Warszawa 1970.
Bibliografia polska 1901-1939, t. 2, red. B. Dobrzyńska i I. Olszewska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
Bibliograficzny spis prac Władysława Bełzy osobno wydanych (1867-1907), Lwów 1907.
Bohaterom narodowym w hołdzie. Tym, którzy odeszli…, Lwów 1936.
Czachowska J., Maciejewski M.K., Tyszkiewicz T., Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej.
Bibliografia, t. I, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983
[Czternasta…] 14 Dywizja Piechoty w wojnie i pokoju, Poznań 1936.
„Gazeta Lwowska”, 6 V 1919, nr 103; 16 V 1919, nr 112; 17 V 1919, nr 113; 5 VI 1919, nr 129; 11 VI 1919, nr 133.
„Ilustrowany Kuryer Codzienny”, Kraków, 3 V 1919, nr 118.
Jasionek S., Zarys historii wojennej 55-go Poznańskiego pułku piechoty, Warszawa 1928.
Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, t. II 1916-1920, [wyd. 3], Kraków-Łomianki 2006.
Katalog wystawy dzieł Artura Grottgera, oprac. M. Olszewski, wyd. 2, Lwów 1906.
Kleiner J., Władysław Bełza, „Kronika Powszechna”, Lwów, 8 II 1913, nr 6.
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.
Kowalski A., Poezje zebrane wrzesień 1939 – maj 1947, oprac. A. K. Kunert, Łomianki 2006.
Kulczycki J., Zarys historii wojennej 38-go pułku „Strzelców Lwowskich”, Warszawa 1928.
„Kurjer Lwowski”, 14 V 1919, wydanie poranne, nr 132; 15 V 1919, wydanie poranne,
nr 133; 18 V 1919, wydanie poranne, nr 136; 1 VI 1919, wydanie poranne, nr 150;
4 VI 1919, wydanie poranne, nr 153; 5 VI 1919, wydanie poranne, nr 154; 27 III 1920,
nr 80; 31 III 1920, nr 83; 2 X 1921, nr 232.
„Kurjer Poznański”, 23 XI 1924, nr 272
„Kurjer Warszawski”, 6 V 1919, nr 124, wydanie wieczorne.
Łukomski G., Partacz Cz., Polak B., Wojna polsko-ukraińska 1918-1919. Działania bojowe
– aspekty polityczne – kalendarium, Koszalin-Warszawa 1994.
Markiewicz H., Romanowski A., Skrzydlate słowa, Warszawa 1990, wydanie nowe poprawione
i znacznie rozszerzone, Kraków 2007.
„Myśl Narodowa”, Warszawa, 27 VII 1930, nr 30.
Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918. Organizacja listopadowej obrony Lwowa. Ewidencja
uczestników walk. Lista strat, t. III, oprac. E. Wawrzkowicz i J. Klink, Lwów 1939.
„Panteon Polski”, Lwów, II 1927, nr 29.
„Polska Zbrojna”, Warszawa, 6 VIII 1939, nr 216.
Romanowiczówna Z., Dziennik lwowski 1842-1930, t. II 1888-1930, Warszawa 2005.
[Rossowski S.], † Ludwik Wolski, „Gazeta Lwowska”, 16 V 1919, nr 112.
„Rota. Pismo Żołnierskie”, Lwów, 20 V 1919, nr 9.
„Słowo Polskie”, Lwów, 1 IV 1920, wydanie popołudniowe, nr 155.
Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum VII im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie za rok szkolny 1934/1935, Lwów 1935.
Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1920/21, Złoczów 1921.
Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazjum VII we Lwowie za rok szkolny 1912/1913, Lwów 1913.
„Strzelec”, Warszawa, 6 VIII 1939, nr 32.
„Tygodnik Ilustrowany”, Warszawa, 8 II 1913, nr 6; 30 VIII 1919, nr 35.
W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów. Polegli od 1-go listopada 1918 do 30-go czerwca 1919 r., Lwów 1926.
Walki o Lwów i Małopolskę Wschodnią, t. V Udział wojsk wielkopolskich w walkach marzec
1919 r. – maj 1919 r. Wybór materiałów źródłowych, oprac. B. Polak, Kościan 2003.
„Wiedza i Praca” (Dodatek tygodniowy do „Rodziny i Szkoły”), Lwów, I-II 1913, nr 1-4.
Wielopolska M. J. (Janowska), Gontowszczyzna. Wspomnienia z rebelii ukraińskiej w Małopolsce Wschodniej, Poznań 1924.
Wisłocki W. T., Bełza Władysław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. I, Kraków 1935.
Wolska M., Grottger dzieciom polskim. „Kurjer Poznański”, 23 XI 1924, nr 272.
Wolska M., Obertyńska B., Wspomnienia, Warszawa 1974.
Z krwawych dni Złoczowa 1919 r., Złoczów 1921.
„Żołnierz Polski”, Warszawa, 1 VIII 1939, nr 22.