Używka wyklęta, czyli (nie)czułe wspomnienie o tabace

Stanisław Sławomir Nicieja
Uniwersytet Opolski

ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9184-6893

 

Abstrakt

Artykuł streszcza historię obecności tabaki w polskiej obyczajowości, koncentrując się na literackich świadectwach, mówiących o jej zażywaniu. W opracowaniu wspomniano m.in. o anonimowych tekstach, takich jak Poswarek Tabaki z Gorzałką (1636) czy Nauka, jako o dobrym także o złym używaniu proszku tabakowego (1650). Wspomniano również o publikacjach dotyczących tabaki, tłumaczonych z języków obcych w XVII i XVIII w. Autor przywołuje ponadto poezje przeciwników tytoniu, do których zaliczał się w Polsce Jan Andrzej Morsztyn czy też Bartłomiej Zimorowic. Odnotowano na koniec, że we współczesnej kulturze w związku z szerzącym się zakazem palenia tytoniu pojawia się problem traktowania palącego jako obcego.

This paper summarizes the history of the snuff presence in Polish custom, concentrating on the literary testimonies that speak of its usage. Apart from the mention, among other things, of anonymous texts such as Poswarek Tabaki z Gorzałką (1636), or Nauka, jako o dobrym także o złym używaniu proszku tabakowego (1650), the essay refers to the 17th and 18th century publications regarding the use of snuff being the translations from foreign languages. The author, moreover, recalls the poetry of the opponents of tobacco, among others, Jan Andrzej Morsztyn and Bartłomiej Zimorowic in Poland. In conclusion, it was noted that, due to the wide-spread smoking prohibitions, the problem of treating smokers as the outsiders emerged in contemporary cultures.

Słowa kluczowe:

tabaka, literatura staropolska

snuff, Old Polish literature

Pełny tekst

• PDF

Bibliografia

Źródła

Anonim, Poswarek Tabaki z Gorzałką, Kraków 1636.
Antologia literatury sowizrzalskiej XVI i XVII wieku, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław 1966.
Czacki T., O litewskich i polskich prawach […], wyd. K.J. Turowski, t. 2, Kraków 1861.
Gdacius A., Dyszkurs o pijanstwie. Kontynuacyja albo Konczenie […], Brzeg 1681.
Haur J.K., Oekonomika ziemiańska generalna punktami partykularnemi, interrogatoryami
gospodarskiemi, praktyką miesięczną, modellurzami albo tabulami arythmetycznemi
obiasniona / przez Jakuba Kazimierza Haura […]. Z nowym przydatkiem Geometryi
gospodarskiey napisaney od w.x. Marcina Bystrzyckiego […], przedrukowana roku Pańskiego
1744, Kraków 1744.
Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów staropolskich za panowania Augusta III, t. 1, Petersburg i Mohylew 1855.
Mann Ch.C., 1493. Świat po Kolumbie, Poznań 2012.
Morsztyn (Morstin) J.A., Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław 1988.
Tissot S.A.A.D., Rada dla pospolstwa względem zdrowia iego. Przez […] doktora i professora medycyny, towarzysza Akademij Królewskiey Londyns., Medyko-Fizyczney Bazyleyskiey, Ekonomiczney Berneńskiey z francuzkiego na polski język przełożona […], t. 1, Warszawa 1773.
Sielanki Józefa Bartomieja i Szymona Zimorowiczów, wyd. K.J. Turowski, Przemyśl 1857.

Opracowania

Badecki K., Literatura mieszczańska w Polsce XVII wieku, Lwów 1925.
Badecki K., Polska satyra mieszczańska. Nowiny sowiźrzalskie, Kraków 1950.
Brückner A., Tabaka, [w:] Encyklopedja Staropolska, t. 2, Warszawa 1939.
Bukowski A., O tytuniu, „Wiadomości Farmaceutyczne”, 1887, nr 1.
Dym. Powszechna historia palenia, red. S.L. Gilman, Zhou Xun, Kraków 2009.
Dziubiński A., Z Dziejów nałogu tytoniowego i produkcji wyrobów nikotynowych w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1998, R. 105, z. 2.
Kuchowicz Z., Człowiek polskiego baroku, Łódź 1992.
Lenart M., Spór duszy z ciałem i inne wierszowane spory w literaturze staropolskiej na tle tradycji średniowiecznej, Opole 2002.
Necel R., Palacz papierosów jako obcy. Wybrane strategie konstruowania innego, „Kultura i Społeczeństwo” 2010, t. 54, nr 1, s. 181-193.